Làm 1.541km đường sắt tốc độ cao trong 5 năm, VinSpeed sẽ tạo nên "kỳ tích chưa từng có ở Việt Nam"?

Một đề xuất “phá vỡ khuôn mẫu” đầu tư hạ tầng quốc gia

Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam từ lâu đã là khát vọng hạ tầng xuyên thế kỷ của Việt Nam. Giấc mơ về một trục giao thông huyết mạch kết nối Hà Nội – TP.HCM chỉ trong vài giờ thay vì gần 30 tiếng đi tàu truyền thống, luôn được nhắc đến như biểu tượng của phát triển và hiện đại hóa đất nước. Nhưng ít ai ngờ rằng, giữa bối cảnh ngân sách còn hạn hẹp, thủ tục đầu tư công phức tạp, lại xuất hiện một doanh nghiệp tư nhân – Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển đường sắt cao tốc VinSpeed (gọi tắt là Công ty VinSpeed)– mạnh dạn đề xuất xây dựng toàn tuyến 1.541km trong vòng 5 năm, với lộ trình khởi công trước cuối năm 2025 và vận hành toàn tuyến vào năm 2030.

Bà Đào Thụy Vân - Phó tổng giám đốc Công ty VinSpeed thừa nhận dự án này “quá khó khăn và đầy thách thức”. Tuy nhiên bà cũng cho rằng “đây là thời điểm lịch sử để khối doanh nghiệp tư nhân Việt Nam phát huy vai trò, hưởng ứng Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, và đặc biệt là Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân. Trên tinh thần đó, cộng với mong muốn xây dựng ngành công nghiệp đường sắt cao tốc, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân ở các địa phương, chúng tôi xác định đây là dự án cống hiến chứ không phải dự án vị lợi nhuận”.

Điểm đáng chú ý nhất trong đề xuất của VinSpeed là mô hình đầu tư công – tư (PPP) với tỉ lệ huy động vốn đầy tham vọng: 20% vốn tự có từ doanh nghiệp (khoảng 12 tỷ USD) và 80% vốn vay từ nhà nước (lãi suất 0% trong 35 năm). Dù đề xuất này còn nhiều tranh luận về tính khả thi, nhưng không thể phủ nhận đây là một tư duy rất mới mẻ trong bối cảnh Việt Nam vẫn còn dè dặt với các dự án PPP quy mô siêu lớn.

Theo hồ sơ gửi Thủ tướng, VinSpeed cam kết không chỉ xây dựng mà còn phát triển cả hệ sinh thái công nghiệp đường sắt tốc độ cao trong nước, hướng tới sản xuất đoàn tàu, hạ tầng kỹ thuật và quản lý vận hành theo chuẩn quốc tế. Mục tiêu không chỉ là vận hành một tuyến đường sắt, mà là khởi tạo một ngành công nghiệp nội địa hóa có giá trị gia tăng cao.

Nếu thành công, VinSpeed sẽ tạo ra kỳ tích, ấn tượng 

Trong lĩnh vực hạ tầng giao thông, đặc biệt là đường sắt tốc độ cao (High-Speed Rail – HSR), ba yếu tố luôn là thước đo thành công: chi phí – chất lượng – thời gian. Trong đó, tiến độ luôn là ẩn số khó kiểm soát nhất, bởi nó không chỉ phụ thuộc vào năng lực nhà thầu, mà còn gắn chặt với thể chế, giải phóng mặt bằng, địa hình – địa chất và mức độ sẵn sàng công nghiệp hỗ trợ.

Khi VinSpeed – một doanh nghiệp tư nhân của Việt Nam – đề xuất xây dựng trọn vẹn tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam dài 1.541km chỉ trong 5 năm. Câu hỏi đặt ra là liệu điều này có khả thi và nếu làm được, liệu đây có phải là kỳ tích mới của lĩnh vực đường sắt tốc độ cao?

Để có cái nhìn tổng quan, chúng ta hãy xem ở lĩnh vực này hiện nay trên thế giới, quốc gia nào là “ông trùm” và họ đang ở đâu?

Theo thống kê, Trung Quốc hiện là quốc gia sở hữu mạng lưới đường sắt tốc độ cao (HSR) lớn nhất thế giới – hơn 42.000km tính đến cuối năm 2023, chiếm trên 70% tổng chiều dài HSR toàn cầu. Quan trọng hơn, Trung Quốc cũng là nơi giữ hầu hết các kỷ lục về tốc độ xây dựng tuyến HSR dài.

Đây cũng là quốc gia “bất khả chiến bại” về tốc độ hạ tầng khi nắm giữ kỷ lục nổi bật nhất trên thế giới cho đến hiện nay là tuyến Bắc Kinh – Thượng Hải với chiều dài 1.318km, vận tốc thiết kế 350km/h. Dự án được khởi công tháng 4/2008 và hoàn thành và vận hành vào tháng 6/2011 tức là tổng thời gian xây dựng 38 tháng (3 năm 2 tháng).

Đây là tuyến đường sắt tốc độ cao dài nhất thế giới được hoàn thành trong thời gian "thần tốc" nhất tính đến hiện tại.

Đặt tương quan tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam của Việt nam có chiều dài hơn tuyến Bắc Kinh – Thượng Hải khoảng 17%, thời gian thi công dài hơn nhưng nếu xét về điều kiện khách quan, Việt Nam gặp nhiều bất lợi hơn Trung Quốc như cơ sở hạ tầng công nghiệp hỗ trợ còn yếu, chưa từng có dự án HSR thực tiễn và chưa có tiền lệ về phối hợp PPP quy mô lớn.

Dựa theo bảng thống kê, nếu VinSpeed đạt được tiến độ đặt ra, tức là tốc độ thi công mỗi tháng trung bình khoảng 25,7km, sẽ đứng thứ 2 thế giới về tốc độ thi công, chỉ sau Trung Quốc – nhưng trong điều kiện khó khăn hơn nhiều.

So với các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Tây Ban Nha, hay đang phát triển như Ấn Độ, Việt Nam (nếu hoàn thành đúng hạn) sẽ có hiệu suất gấp 3–6 lần.

Có thể VinSpeed không làm nhanh hơn tuyệt đối so với kỷ lục Bắc Kinh – Thượng Hải. Nhưng nếu tính tương quan điều kiện và xuất phát điểm, thì việc hoàn thành 1.541km trong 5 năm sẽ là một kỳ tích mang tính biểu tượng cho Việt Nam.

"Trong 5 năm, Trung Quốc thậm chí hoàn thành tới 29.000 km đường sắt tốc độ cao. Vậy tại sao phải nghi ngờ năng lực và cam kết của VinSpeed? Đặc biệt, việc dự án hoàn thành sớm hơn 5 năm còn giúp tiết kiệm nhiều nguồn lực cho quốc gia"?, TS Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia nêu quan điểm trên báo Thanh Niên.

Thậm chí, TS Nghĩa còn bày tỏ sự tin tưởng VinSpeed sẽ "mang mã gien kỳ tích" của Vingroup đã được chứng minh qua rất nhiều công trình hạ tầng vừa đạt kỷ lục về tốc độ xây dựng vừa đảm bảo chất lượng.

 

Ảnh minh hoạ đoàn tàu tốc độ cao VinSpeed trong tương lai tạo bởi AI Beta

 

Có thể thấy, dự án của VinSpeed nếu đạt tiến độ đề ra thì không chỉ “phá vỡ kỷ lục” về thời gian xây dựng, mà còn khẳng định năng lực của doanh nghiệp tư nhân Việt Nam – một lĩnh vực vốn bị mặc định là “sân chơi nhà nước”. Bên cạnh đó, điều này cũng nâng tầm vị thế Việt Nam trong khu vực về hạ tầng, thu hút đầu tư, công nghệ cao và chuyển giao kỹ thuật. Tạo hình mẫu thành công về mô hình PPP trong lĩnh vực hạ tầng chiến lược – điều mà ngay cả nhiều nước phát triển cũng đang gặp khó khăn.

Trên báo Tiền Phong ngày 16/5, PGS.TS Bùi Quang Tuấn – Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cũng cho rằng, nếu làm nhanh được dự án này trong vòng 5 năm thì đó không chỉ là tiết kiệm nguồn lực quốc gia mà còn là tận dụng cơ hội để phát triển sớm, phát triển nhanh. Những dự án lớn mà được đưa vào khai thác sớm sẽ tạo một cú hích mạnh và sớm, đáp ứng được yêu cầu đang rất cấp thiết của sự phát triển.

Như vậy có thể thấy, giấc mơ ăn sáng Hà Nội, ăn trưa TPHCM bằng tàu cao tốc trong 5 năm tới mà VinSpeed nêu ra là hoàn toàn có cơ sở để tin tưởng sẽ thành hiện thực.

*Nội dung và bảng thống kê được hỗ trợ bởi AI