Hôm qua, mạng xã hội lan truyền hình ảnh hóa đơn dịch vụ tiểu tiện giá 6.000 đồng. Trong đó, thuế doanh thu chiếm khoảng 7,4% (tương đương 444 đồng), còn chi phí để xuất một hóa đơn điện tử lên tới 1.000 đồng – tức hơn 16% giá trị giao dịch.
Dù chưa rõ thực hư, đây vẫn là ví dụ điển hình cho “bình thường mới” trong môi trường kinh doanh: từ bó rau, con cá đến nhà vệ sinh công cộng – tất cả đều cần hóa đơn và nghĩa vụ thuế.
Đầu tiên phải khẳng định: điều này là rất tốt cho đất nước. Cũng như "đã uống rượu bia thì không lái xe", đã kinh doanh đương nhiên phải nộp thuế.
Người Việt đã có hàng chục năm dài mua bán không hóa đơn sẽ cần nhiều thời gian hơn nữa để làm quen với cách thức kinh doanh "văn minh, hiện đại, công bằng", nhằm nộp đúng và đủ thuế. Ngày đó chắc chắn phải tới.
Tuy nhiên, đối với việc truy thu thuế và truy xuất hóa đơn, theo tôi, Nhà nước nên cân nhắc không áp dụng hồi tố, đồng thời triển khai theo lộ trình phù hợp. Điều này đặc biệt cần thiết đối với các hộ kinh doanh “buôn thúng bán bưng” - đang phải tự giải quyết công ăn việc làm cho bản thân và xã hội, đồng thời, tránh phản ứng tiêu cực như cách tiểu thương đang đồng loạt ngừng kinh doanh như hiện nay.
Trong bài viết này, điều quan trọng tôi muốn nêu quan điểm về sự công bằng trong kinh doanh, tránh tình trạng "bóp chỗ này, buông chỗ nọ".
Theo tôi, ngành kinh doanh bán lẻ có thể chia ra làm ba khối và đều đang chịu ảnh hưởng lớn từ Nghị định 70.
Hộ kinh doanh theo hình thức bán hàng trực tiếp đang trải qua một năm "tam tai”.
Trước hết, họ đang chịu áp lực lớn từ sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, khiến thị phần bán lẻ truyền thống bị thu hẹp đáng kể. Thứ hai, việc chuyển đổi từ thuế khoán sang cơ chế tính thuế theo doanh thu khiến nhiều hộ kinh doanh phải đối mặt với nguy cơ sụt giảm lợi nhuận, buộc phải điều chỉnh giá bán và làm quen với quy trình kê khai thuế cùng các yêu cầu công nghệ. Thứ ba, nguy cơ bị xử phạt do không có hóa đơn đầu vào cho hàng tồn kho cũng khiến nhiều hộ kinh doanh lo ngại, nhất là trong các lĩnh vực vốn khó lấy hóa đơn như ăn uống, nông sản.
Hệ lụy rất rõ ràng. Hàng loạt tiểu thương ở Hà Nội và TP HCM đã tạm ngừng kinh doanh như một biểu hiện của sự lúng túng, bối rối. Hoặc đây cũng có thể là cách phản ứng nhẹ với những chính sách được triển khai đường đột, thiếu lộ trình.
Nhóm thứ hai, các nhà bán hàng online, cũng đang gặp những thách thức không nhỏ. Chi phí để bán được hàng (phí giao dịch cho sàn TMĐT, quảng cáo và khuyến mãi, lưu kho, vận chuyển...) ngày càng tăng và được dự đoán có thể lên 50% doanh thu bán hàng, chưa bao gồm các chi phí vận hành khác (trả lương, bảo hiểm, thuê văn phòng, nhà xưởng...).
Hàng loạt sàn TMĐT điều chỉnh mức phí bán hàng từ khoảng tháng 2 và tháng 4/2025. Dẫn chứng TikTok Shop, sàn đã nâng mức phí hoa hồng từ 3% lên 4% đối với nhà bán hàng thường và lên đến 7,7% đối với gian hàng chính hãng (shop mall).
Điều này khiến các nhà bán hàng online đẩy giá bán lẻ lên gấp nhiều lần so với giá vốn để có lãi. Trong trường hợp bị hồi tố và thu thuế trên phần trăm doanh thu, thay vì phần trăm lợi nhuận, không ít "doanh nhân online" sẽ từ lãi thành lỗ sau khi nhận hóa đơn thuế.
Song, trong bối cảnh đó, tôi nhận ra một "thế lực" mới nổi và âm thầm hưởng lợi, theo kiểu bất chiến tự nhiên thành. Đó là các nhà bán hàng xuyên biên giới từ nước ngoài.
Theo ước tính, riêng sàn Shopee (chiếm 70% thị phần TMĐT) hiện có khoảng 31.500 nhà bán xuyên biên giới từ nước ngoài, bên cạnh hai sàn TMĐT nước ngoài khác (tổng cộng chiếm đến 99% thị phần).
Hiện nhiều sàn thương mại điện tử đang phân phối trực tiếp hàng hóa giá rẻ từ nước ngoài, chủ yếu từ Trung Quốc, đến tay người tiêu dùng Việt Nam. Với hệ thống tổng kho sát biên giới hùng hậu và quy mô thị trường lớn gấp 15 lần Việt Nam, hàng hóa từ Trung Quốc đang có ưu thế về giá cả, sự đa dạng và tốc độ giao hàng tới tay người dùng.
Song, vấn đề đặt ra là các nhà bán hàng xuyên biên giới – chủ yếu từ Trung Quốc – hiện chỉ chịu thuế giá trị gia tăng 10% (mới được áp dụng gần đây), trong khi không phải thực hiện nhiều nghĩa vụ như các đơn vị kinh doanh nội địa.
Cụ thể, hàng hóa nhập khẩu có giá trị dưới 1 triệu đồng được miễn thuế nhập khẩu, thậm chí đang có đề xuất nâng ngưỡng này lên 2 triệu đồng. Ngoài ra, các đơn vị bán hàng xuyên biên giới không chịu thuế doanh thu hoặc thuế thu nhập, và cũng không đóng góp đáng kể vào việc tạo công ăn việc làm cho lao động trong nước, khi phần lớn hoạt động logistics được đảm nhiệm bởi các doanh nghiệp có yếu tố sở hữu nước ngoài.
Điều này dẫn đến việc họ có lợi thế rất lớn so với hàng nội địa trên chính thị trường Việt Nam. Nếu không có các chính sách phù hợp cân bằng lại, hàng ngoại nhập xuyên biên giới có thể tăng trưởng rất nhanh, khoảng 20-30% mỗi năm, đẩy lùi hàng hóa nội địa và các nhà bán trong nước để thống lĩnh thị trường trong 10-20 năm tới.
Theo đà đó, Việt Nam có nguy cơ trở thành "chợ tiêu dùng không biên giới" nếu không được điều chỉnh kịp thời.
Nhằm đảm bảo cạnh tranh công bằng đối với khối bán hàng thương mại điện tử xuyên biên giới, tôi đề xuất một số chính sách.
- Ngoài 10% thuế VAT, cần áp dụng thêm thuế doanh thu (tối thiểu 10% nữa) trên giá trị các đơn hàng bán lẻ xuyên biên giới thông qua các sàn TMĐT vào Việt Nam
- Giảm giá trị đơn hàng xuyên biên giới được miễn thuế nhập khẩu từ một triệu đồng như hiện nay xuống 100 nghìn đồng, thậm chí bãi bỏ hẳn việc miễn thuế tối thiểu này, như nhiều quốc gia phát triển khác đã áp dụng để bảo vệ thị trường trong nước.
- Giám sát dòng tiền đang chuyển ra nước ngoài của các sàn TMĐT nhằm giám sát thuế và chống chuyển giá.
- Có chính sách kiểm soát giá phí của các sàn TMĐT và ưu tiên cho nhà bán Việt Nam (vì đây là dịch vụ thiết yếu của xã hội thời đại 4.0), không để tình trạng tăng phí vô tội vạ chèn ép nhà bán hàng trong nước như hiện nay.
Tôi tin rằng, cộng đồng các nhà kinh doanh nhỏ lẻ của Việt Nam luôn mong muốn tuân thủ pháp luật và sẵn sàng nộp thuế để xây dựng đất nước. Tuy nhiên môi trường kinh doanh cần đảm bảo công bằng để nếu không bảo hộ được doanh nghiệp trong nước thì ít nhất họ cũng không quá thiệt thòi so với các đối thủ nước ngoài.