Hoàn thiện hành lang pháp lý thúc đẩy phát triển công nghệ viễn thám

Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) đang xây dựng dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 03 ngày 04/01/2019 của Chính phủ về hoạt động viễn thám, nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý và thúc đẩy phát triển công nghệ viễn thám hiện đại, được xác định là công nghệ tiên tiến, chiến lược của đất nước.

Theo Bộ NN&MT, Nghị định số 03/2019/NĐ-CP đã phần nào lấp đầy khoảng trống pháp lý trong quản lý hoạt động viễn thám, góp phần khai thác hiệu quả không gian vũ trụ phục vụ quan trắc, giám sát và quản lý các lĩnh vực nông nghiệp, môi trường, kinh tế - xã hội, quốc phòng và an ninh.

Dù Việt Nam đã và đang triển khai các dự án phóng vệ tinh lên quỹ đạo, song vẫn chưa có quy định pháp luật về đăng ký vệ tinh với Văn phòng Liên hợp quốc về các vấn đề không gian vũ trụ, dẫn đến việc chưa có vệ tinh nào do Việt Nam trực tiếp đăng ký.

Tuy nhiên, một số bất cập trong thực tiễn đã bộc lộ. Dù Việt Nam đã và đang triển khai các dự án phóng vệ tinh lên quỹ đạo, song vẫn chưa có quy định pháp luật về đăng ký vệ tinh với Văn phòng Liên hợp quốc về các vấn đề không gian vũ trụ, dẫn đến việc chưa có vệ tinh nào do Việt Nam trực tiếp đăng ký.

Hệ thống cơ sở dữ liệu viễn thám còn phân tán và thiếu kết nối do chưa có quy định bắt buộc trong việc chia sẻ dữ liệu. Việc ứng dụng các công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo và học máy vào khai thác dữ liệu viễn thám vẫn gặp khó khăn bởi chưa có bộ dữ liệu đào tạo đủ mạnh để làm nền tảng cho quá trình xử lý và phân tích tự động.

Trong khi đó, các bộ, ngành và địa phương đã đẩy mạnh ứng dụng viễn thám trong nhiều lĩnh vực, nhưng Nghị định hiện hành chỉ đề cập một điều khái quát về nội dung này, khiến việc xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và định mức kinh tế kỹ thuật về viễn thám còn yếu về cơ sở pháp lý, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai. Bên cạnh đó, tính pháp lý của dữ liệu và sản phẩm ứng dụng viễn thám cũng chưa được làm rõ, gây hạn chế trong thực tiễn.

Trước thực trạng này, việc sửa đổi và thay thế Nghị định 03/2019/NĐ-CP là cấp thiết nhằm tăng cường năng lực quản lý nhà nước và thúc đẩy phát triển công nghệ viễn thám hiện đại, đáp ứng kỳ vọng của Đảng và Chính phủ về việc đưa công nghệ viễn thám trở thành một lĩnh vực công nghệ cao, tiên tiến và chiến lược.

Dự thảo nghị định mới cũng quy định rõ về việc quản lý chất lượng sản phẩm viễn thám. Cụ thể, hoạt động này sẽ tuân thủ pháp luật về chất lượng sản phẩm, hàng hóa; việc kiểm tra chất lượng sản phẩm viễn thám trong sản xuất sẽ dựa trên tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia và thiết kế kỹ thuật đã được phê duyệt.

Việc sửa đổi, bổ sung, thay thế Nghị định số 03 là cấp thiết nhằm tăng cường quản lý, thúc đẩy sự phát triển công nghệ viễn thám hiện đại trở thành công nghệ tiên tiến, chiến lược của đất nước.

Các sản phẩm viễn thám sản xuất trong nước hoặc nhập khẩu phải bảo đảm chất lượng phù hợp với tiêu chuẩn công bố áp dụng và các quy chuẩn kỹ thuật hiện hành. Các tổ chức, cá nhân sẽ phải chịu trách nhiệm toàn diện về kết quả giám sát, kiểm tra chất lượng, nghiệm thu sản phẩm viễn thám do mình tạo ra, đồng thời phải công bố tiêu chuẩn áp dụng và thực hiện công bố hợp quy, chịu trách nhiệm trước pháp luật về chất lượng sản phẩm.

Về lĩnh vực khoa học và công nghệ, dự thảo ưu tiên các hoạt động nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật liên quan đến viễn thám. Ngoài ra, sẽ tập trung nghiên cứu, phát triển và chuyển giao công nghệ trong thiết kế, chế tạo, vận hành vệ tinh và các thiết bị vệ tinh; thiết bị và trạm thu, trạm điều khiển; khinh khí cầu; thiết bị bay không người lái và cơ sở dữ liệu viễn thám.

Đặc biệt, dự thảo khuyến khích đầu tư và phát triển các công nghệ mới, bao gồm trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (Machine Learning), dữ liệu lớn (Big Data), internet vạn vật (IoT), chuỗi khối (Blockchain) và chuyển đổi số nhằm phục vụ công tác quản lý, quan trắc và giám sát trong các lĩnh vực như nông nghiệp, tài nguyên thiên nhiên, môi trường, kinh tế - xã hội và quốc phòng – an ninh.

Dự thảo cũng nêu rõ các trường hợp không cung cấp thông tin, dữ liệu, sản phẩm viễn thám. Cụ thể, sẽ không cung cấp nếu các thông tin đó gây nguy hại đến lợi ích Nhà nước, ảnh hưởng tiêu cực đến quốc phòng, an ninh, quan hệ quốc tế hay trật tự xã hội; nếu văn bản hoặc phiếu yêu cầu cung cấp không hợp lệ; hoặc nếu tổ chức, cá nhân yêu cầu nhưng không thực hiện nghĩa vụ tài chính liên quan theo quy định pháp luật.