Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đầy biến động với những thách thức từ lạm phát, biến đổi khí hậu đến cạnh tranh công nghệ, Việt Nam đang chứng kiến sự xuất hiện của một xu hướng mới đầy tiềm năng: tiêu dùng thông minh. Đây không chỉ là cách thức mua sắm hiện đại mà còn là chìa khóa mở ra tương lai thịnh vượng cho cả người dân và nền kinh tế quốc gia.
Những nhận định này được GS.TSKH Phạm Thị Kim Cương chia sẻ trong khuôn khổ cuộc trò chuyện xoay quanh giải thưởng Better Choice Awards - một sáng kiến uy tín nhằm tôn vinh những sản phẩm và giải pháp đổi mới sáng tạo có thể mang lại giá trị thiết thực cho người tiêu dùng và xã hội.
GS.TSKH Phạm Thị Kim Cương
Tiêu dùng thông minh - Không chỉ là xu hướng mà là cuộc cách mạng
Khác với quan niệm truyền thống về việc mua sắm chỉ nhằm tối ưu lợi ích cá nhân, tiêu dùng thông minh đang mở ra một kỷ nguyên mới trong hành vi người tiêu dùng. Theo nhận định của GS. Phạm Thị Kim Cương: "Tiêu dùng thông minh không chỉ đơn thuần là việc lựa chọn và sử dụng hàng hóa, dịch vụ để tối ưu lợi ích cho bản thân người tiêu dùng, mà còn bao hàm tiêu dùng một cách có trách nhiệm, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội."
Điều đáng chú ý là xu hướng này thể hiện qua ba đặc điểm cốt lõi mà bà nhấn mạnh: “tính bền vững (ưu tiên các sản phẩm thân thiện với môi trường), số hóa (tận dụng công nghệ và nền tảng số để đưa ra quyết định mua sắm sáng suốt thông qua tìm kiếm thông tin, so sánh giá cả và tham khảo đánh giá sản phẩm), và cá nhân hóa (dựa trên nhu cầu và thích cá nhân, được hỗ trợ bởi dữ liệu lớn và các hệ thống gợi ý thông minh).”
Theo giáo sư Kim Cương, minh chứng rõ rệt nhất của điều này là lĩnh vực năng lượng khi việc tiêu dùng thông minh được thể hiện qua các công nghệ số nhằm kiểm soát quá trình tiêu thụ, giúp tiết kiệm năng lượng và tối ưu hóa hoạt động của các thiết bị.
Để tiêu dùng thông minh có thể phát triển mạnh mẽ, điều kiện tiên quyết là phải có nền tảng công nghệ vững chắc. Và đây chính là lợi thế lớn mà Việt Nam đang sở hữu. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số tại Việt Nam đang tạo ra môi trường lý tưởng cho sự bùng nổ của tiêu dùng thông minh.
Theo số liệu của DataReportal, đến đầu năm 2025, Việt Nam có khoảng 79,8 triệu người dùng internet với 76,2 triệu tài khoản mạng xã hội
Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số tại Việt Nam đang tạo ra môi trường lý tưởng cho sự bùng nổ của tiêu dùng thông minh. Với 79,8 triệu người dùng internet chiếm 78,8% dân số và 76,2 triệu tài khoản mạng xã hội chiếm 75,2% dân số, Việt Nam đã có trong tay những công cụ mạnh mẽ để thay đổi cách thức tiêu dùng. Như GS. Phạm Thị Kim Cương quan sát: "Sự phát triển của công nghệ số đang tạo điều kiện thuận lợi cho xu hướng tiêu dùng thông minh... Sự phổ biến của mạng xã hội đang trở thành công cụ quan trọng ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng, đặc biệt ở nhóm người trẻ."
Những dấu hiệu tích cực của sự thay đổi này không chỉ thể hiện qua con số thống kê mà còn hiện diện rõ nét trong cuộc sống hàng ngày. Bà chia sẻ những quan sát thú vị: "Những lần về Việt Nam gần đây, tôi thật sự thích thú khi thấy rất nhiều bạn sinh viên đến lớp với bình nước cá nhân thay vì mua nước đóng chai nhựa dùng một lần, thay vì sử dụng túi nilon, càng ngày càng có nhiều người chuyển sang túi vải." Điều này được củng cố bởi số liệu từ báo cáo NielsenIQ Consumer Outlook and Expectation 2024, cho thấy 16% người tiêu dùng Việt Nam coi phát triển bền vững là ưu tiên dài hạn, trong khi 24% tập trung xây dựng lối sống bền vững trong ngắn hạn.
Trí tuệ nhân tạo - Từ công cụ hỗ trợ đến người bạn đồng hành không thể thiếu
Nếu như công nghệ tài chính đã thay đổi cách thức thanh toán, thì sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo đang tạo ra một cuộc cách mạng thực sự trong cách thức ra quyết định mua sắm. GS. Phạm Thị Kim Cương khẳng định: "Trí tuệ nhân tạo đang tạo ra một sự thay đổi sâu sắc trong cách thức người tiêu dùng ra quyết định mua sắm. AI, với khả năng xử lý dữ liệu khổng lồ, giúp cá nhân hóa trải nghiệm tiêu dùng bằng cách cung cấp các gợi ý sản phẩm phù hợp dựa trên sở thích, hành vi và lịch sử giao dịch của người dùng."
Minh chứng rõ ràng nhất cho điều này có thể thấy qua các nền tảng như Shopee và Lazada, đã thành công trong việc ứng dụng AI để tạo ra những trải nghiệm mua sắm được cá nhân hóa, giúp người tiêu dùng tiết kiệm thời gian và tối ưu hóa hiệu quả.
Dù vậy, giống như mọi công nghệ khác, AI cũng mang trong mình hai mặt đối lập. Bà cũng cảnh báo về những mặt trái cần được chú ý: "AI giúp giảm chi phí tìm kiếm thông tin và tăng hiệu quả lựa chọn, nhưng người tiêu dùng có thể bị tác động bởi các thuật toán thiên lệch làm giảm sự đa dạng và làm sai lệch thông tin theo sở thích của người dùng trực tuyến."
Khả năng cá nhân hóa trải nghiệm người dùng là yếu tố quyết định cho sự thành công đối với người tiêu dùng
Với sự phát triển mạnh mẽ của AI và các công nghệ số khác, câu hỏi đặt ra là điều gì sẽ quyết định sự thành công của các sản phẩm công nghệ tiêu dùng trong bối cảnh này. Trong thời đại các sản phẩm công nghệ tiêu dùng ngày càng phổ biến, từ thiết bị nhà thông minh đến thiết bị đeo thông minh, có nhiều yếu tố cạnh tranh nhưng khả năng cá nhân hóa trải nghiệm người dùng đang trở thành yếu tố hàng đầu quyết định sự thành công.
Theo phân tích của GS. Phạm Thị Kim Cương: "Khả năng cá nhân hóa trải nghiệm người dùng là một trong những yếu tố hàng đầu. Nhờ vào việc khai thác thông tin dữ liệu lớn một cách thông minh, các sản phẩm có thể đáp ứng đúng nhu cầu, sở thích và thói quen của từng cá nhân."
“Kế đến, thành công của sản phẩm còn phụ thuộc vào khả năng thích ứng nhanh với xu hướng thị trường và thay đổi công nghệ. Ngoài ra, bền vững và có trách nhiệm xã hội theo với xu hướng tiêu dùng xanh tại các nước phát triển cũng là một trong những yếu tố ngày càng được người tiêu dùng Việt chú trọng. Các sản phẩm không chỉ cần đảm bảo chất lượng mà còn phải thân thiện với môi trường, như sử dụng nguyên liệu bền vững hoặc thiết kế tiết kiệm năng lượng và nhà sản xuất cam kết có trách nhiệm với xã hội. Việc có hạ tầng cơ sở tốt về kết nối mạng (mạng internet, mạng điện thoại 4G/5G) cũng là yếu tố cần thiết cho sự thành công của các sản phẩm công nghê.”
“Cuối cùng, phải kể đến yếu tố bảo mật thông tin và quyền riêng tư đang trở thành yêu cầu cơ bản, đặc biệt trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng nhận thức rõ hơn về giá trị dữ liệu cá nhân, việc đảm bảo an toàn dữ liệu là điều không thể thiếu để xây dựng lòng tin và duy trì sự thành công của sản phẩm.”
Nhìn về tương lai: Ba trụ cột vững chắc cho sự tăng trưởng
Từ những phân tích về hiện tại, câu hỏi tự nhiên được đặt ra là tương lai sẽ ra sao. Nhìn về tương lai 5-10 năm tới, sự phát triển của kinh tế tiêu dùng Việt Nam sẽ được thúc đẩy bởi ba yếu tố then chốt có mối quan hệ bổ trợ lẫn nhau. GS. Phạm Thị Kim Cương phân tích: "Sự tăng trưởng của kinh tế tiêu dùng sẽ được thúc đẩy bởi sự kết hợp của cả ba yếu tố: công nghệ, thu nhập và niềm tin xã hội."
GS. Phạm Thị Kim Cương
Trong đó, công nghệ đóng vai trò chất xúc tác mạnh mẽ nhất thông qua sự đổi mới trong số hóa, AI và các nền tảng thương mại điện tử. Thu nhập vẫn là nền tảng kinh tế quan trọng, với mục tiêu GDP bình quân đầu người tăng từ 4.700 USD năm 2024 lên 7.500 USD vào năm 2030.
Đặc biệt, bà nhấn mạnh vai trò đặc biệt quan trọng của yếu tố thứ ba: "Niềm tin xã hội là yếu tố then chốt đảm bảo sự ổn định và bền vững của hành vi tiêu dùng cũng như sự phát triển bền vững của thị trường."
Tận dụng làn sóng toàn cầu để vươn ra thế giới
Với nền tảng trong nước vững chắc, Việt Nam hoàn toàn có thể hướng ra thế giới để tận dụng những cơ hội lớn. Xu hướng tiêu dùng bền vững đang lan rộng toàn cầu, tạo ra cơ hội lớn cho Việt Nam nâng cao sức cạnh tranh xuất khẩu. Số liệu từ khảo sát Eurobarometer 2024 cho thấy gần 6/10 người tiêu dùng châu Âu sẵn sàng trả thêm cho các sản phẩm bền vững.
Và đây chính là cơ hội mà Việt Nam có thể nắm bắt. Với thế mạnh trong nông sản, thủy sản và dệt may, GS. Phạm Thị Kim Cương nhận định: "Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển các sản phẩm xanh và hữu cơ, đồng thời áp dụng công nghệ thân thiện với môi trường cùng các quy trình chứng nhận truy xuất nguồn gốc."
Cụ thể, các sản phẩm như tôm, cá tra, cà phê, gạo có thể gia tăng giá trị đáng kể nếu đáp ứng tốt các tiêu chuẩn về môi trường và truy xuất nguồn gốc. Tương tự, trong ngành dệt may, việc sử dụng vật liệu tái chế hoặc quy trình sản xuất giảm thiểu khí thải sẽ mở ra cơ hội lớn tại các thị trường phát triển.
Từ hiệu ứng tức thời đến giá trị bền vững - Vai trò của Better Choice Awards
Better Choice Awards 2025 đã chính thức công bố hạng mục và mở cổng bình chọn
Trong bối cảnh đó, một câu hỏi quan trọng được đặt ra là liệu các nỗ lực truyền thông và tôn vinh, từ KOLs đến các giải thưởng như Better Choice Awards, có thể tạo ra tác động dài hạn hay chỉ dừng lại ở hiệu ứng nhất thời.
Đối với vấn đề này, GS. Phạm Thị Kim Cương có cái nhìn cân bằng: "KOLs, đơn vị truyền thông và các giải thưởng như Better Choice Awards có thể tạo hiệu ứng 'bằng chứng xã hội' trong ngắn hạn, tác động đến nhận thức và khơi dậy sự chú ý của người tiêu dùng về các sản phẩm và giá trị tiêu dùng thông minh, bền vững."
Tuy nhiên, để chuyển từ hiệu ứng ngắn hạn sang tác động bền vững, điều quan trọng là phải có sự phối hợp toàn diện. Bà nhấn mạnh: "Hiệu quả lâu dài đòi hỏi sự phối hợp đa chiều: truyền thông đóng vai trò lan tỏa, doanh nghiệp phải chứng minh cam kết bằng hành động cụ thể, và chính sách nhà nước cần tạo khung khuyến khích cũng như giám sát minh bạch. Khi ba yếu tố này gắn kết, chúng ta mới có thể xây dựng một văn hóa tiêu dùng thông minh và bền vững."
Nhìn tổng thể từ tất cả những phân tích trên, có thể thấy rằng tiêu dùng thông minh không chỉ là xu hướng mà đang trở thành chìa khóa vàng mở ra tương lai thịnh vượng cho Việt Nam. Từ việc thay đổi thói quen mua sắm cá nhân đến việc nâng cao sức cạnh tranh xuất khẩu quốc gia, xu hướng này đang tạo ra những cơ hội to lớn.
Khi công nghệ tiếp tục phát triển, thu nhập người dân được cải thiện và niềm tin xã hội được củng cố, Việt Nam sẽ có thể xây dựng một nền kinh tế tiêu dùng thông minh và bền vững. Đây chính là con đường dẫn đến một tương lai mà đất nước có thể bước vào kỷ nguyên phát triển mới, thịnh vượng và bền vững - đúng như những gì mà Better Choice Awards đang hướng tới: tôn vinh những sản phẩm và giải pháp thực sự mang lại giá trị cho người tiêu dùng và xã hội.