Tiêu chuẩn rõ, rào cản giảm
Chia sẻ tại tọa đàm trong khuôn khổ Triển lãm quốc tế lần thứ nhất về công nghệ đường sắt hiện đại và chuỗi cung ứng xây dựng hạ tầng Việt Nam 2025 , diễn ra chiều 12/11, ông Thilo Weigel - đại diện LogoMotive GmbH (Đức) - công ty tư vấn thiết kế chuyên về đường sắt - cho rằng, phát triển hệ thống đường sắt hiện đại không thể chỉ dừng ở việc chọn nhà thầu có năng lực tài chính, mà quan trọng hơn là chọn đúng nhà thầu có khả năng tương thích hệ thống và hiểu đúng về yêu cầu kỹ thuật ngay từ đầu.
Từ kinh nghiệm nhiều năm tư vấn cho các dự án đường sắt ở châu Âu, ông Weigel cảnh báo rằng nhiều dự án quốc tế đã phải hủy bỏ hoặc điều chỉnh tốn kém do thiếu “khái niệm đặc tả yêu cầu chất lượng”, tức chưa định nghĩa đầy đủ tiêu chuẩn kỹ thuật trước khi chọn nhà thầu.
Ông Thilo Weigel - đại diện LogoMotive GmbH (Đức). Ảnh: Lộc Liên.
Với các dự án tốc độ cao như dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam của Việt Nam, các yếu tố vừa nêu lại càng quan trọng hơn. “Càng đi nhanh, rủi ro kỹ thuật càng lớn. Việt Nam phải xác lập đặc điểm kỹ thuật, tiêu chuẩn và quy chuẩn rõ ràng, thống nhất và phù hợp ngay từ đầu - đó là điều kiện tiên quyết để tổ chức đấu thầu quốc tế minh bạch và hiệu quả”, ông Weigel nói và cho biết thêm, việc xác định sớm tiêu chuẩn kỹ thuật không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là “ngôn ngữ chung” để tạo niềm tin cho các doanh nghiệp quốc tế khi tham gia vào thị trường Việt Nam.
Bên cạnh yếu tố kỹ thuật, vị chuyên gia của LogoMotive cũng đề cập đến rào cản văn hóa trong quản lý dự án - một vấn đề thường bị xem nhẹ. “Cách thức ra quyết định, tiến độ triển khai, thậm chí cách giao tiếp giữa các bên ở châu Á và châu Âu có sự khác biệt rất lớn. Nếu không dung hòa được sự khác biệt này, dự án có thể gặp rủi ro trong phối hợp và chậm tiến độ”, ông Weigel chia sẻ.
Cần tiêu chí năng lực chặt chẽ và hợp đồng chuẩn quốc tế
Ông Nilanjan Sen Gupta - đại diện Deutsche Bahn Engineering (Đức), đơn vị tư vấn và kỹ thuật thuộc tập đoàn đường sắt quốc gia Đức - nhấn mạnh rằng, muốn đấu thầu cạnh tranh quốc tế, Việt Nam cần áp dụng các hợp đồng tiêu chuẩn được quốc tế công nhận, chẳng hạn như FIDIC - mô hình thường dùng trong các dự án có vốn nhà nước.
“Các tiêu chí năng lực cần đủ chặt chẽ để loại bỏ những doanh nghiệp không nghiêm túc hoặc thiếu năng lực kỹ thuật . Nếu không có cơ chế sàng lọc rõ ràng, sẽ rất khó thu hút các nhà đầu tư toàn cầu có uy tín”, ông Gupta nói.
Tiêu chí năng lực của nhà thầu tham gia dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam cần đủ chặt chẽ để thể hiện sự chuyên nghiệp và đáng tin cậy trên thị trường quốc tế. Ảnh: Eurail.
Theo ông Gupta, bên cạnh năng lực kỹ thuật, tính minh bạch về nguồn vốn là yếu tố bắt buộc. Không công ty quốc tế nào muốn tham gia vào một dự án mà nguồn vốn chưa được xác định rõ ràng. Minh bạch tài chính chính là cách Việt Nam thể hiện sự chuyên nghiệp và đáng tin cậy trên thị trường quốc tế.
Cùng với đó, các chuyên gia cũng kêu gọi chấm dứt tình trạng mua sắm rời rạc, tiến tới tích hợp hệ thống đồng bộ giữa hạ tầng, thiết bị và phương tiện. Việt Nam cần xây dựng tiêu chuẩn dữ liệu quốc gia chung, giúp các hệ thống tương thích và có khả năng chia sẻ thông tin hiệu quả.
Tiếp thu ý kiến từ các chuyên gia quốc tế, ông Nguyễn Tiến Thịnh - Phó Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam, Bộ Xây dựng - cho biết các khuyến nghị nêu trên đã được cơ quan quản lý nghiêm túc ghi nhận và sẽ là cơ sở để Việt Nam hoàn thiện quy trình lựa chọn doanh nghiệp cho các dự án đường sắt lớn , đặc biệt là tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam tới.
Theo ông Thịnh, Việt Nam cần đổi mới tư duy quản trị rủi ro, đưa các yếu tố về trí tuệ vận hành vào chiến lược phát triển. “Nếu chỉ đầu tư vào hạ tầng hay phương tiện riêng lẻ, chi phí vòng đời dự án sẽ rất cao. Cần đầu tư vào trí tuệ vận hành ngay từ đầu để tối ưu toàn bộ chu trình - từ thiết kế, khai thác đến bảo trì”, ông Thịnh nhấn mạnh.
Ông Nguyễn Tiến Thịnh - Phó Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam. Ảnh: Lộc Liên.
Hiện, Cục Đường sắt Việt Nam đang phối hợp cùng các cơ quan chức năng xây dựng chính sách cụ thể về tiêu chuẩn, thuế và tài chính , nhằm hỗ trợ quá trình chuyển giao công nghệ và hình thành ngành công nghiệp đường sắt hiện đại.
Các chuyên gia nhấn mạnh, việc xây dựng môi trường minh bạch và ổn định chính là cách tốt nhất để Việt Nam chọn được những doanh nghiệp có năng lực thực sự, thay vì chỉ dựa vào giá thầu thấp. Chính phủ được kỳ vọng sẽ đóng vai trò trung tâm trong việc gỡ bỏ rào cản dữ liệu, hoàn thiện khung pháp lý và tạo lập thị trường mở, nơi doanh nghiệp trong và ngoài nước có thể cùng đầu tư, đổi mới và phát triển công nghệ đường sắt.
Đặc biệt, muốn có nhà thầu giỏi, trước hết phải có tiêu chuẩn rõ, cơ chế minh bạch và tư duy hệ thống. Đó là điều Việt Nam cần làm nếu muốn dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam trở thành biểu tượng của thời kỳ hội nhập hạ tầng hiện đại...