Tỷ lệ phân bổ cao, nhưng "thành tích" không che được nguy cơ chậm trễ hàng loạt dự án trọng điểm
Báo cáo của Bộ Tài chính cho thấy, tổng kế hoạch vốn đầu tư công năm 2025 đạt hơn 1,13 triệu tỷ đồng, trong đó vốn Thủ tướng Chính phủ giao là khoảng 902.057 tỷ đồng. Điểm đáng ghi nhận là đến cuối tháng 10, các bộ, ngành và địa phương đã phân bổ chi tiết gần 1.034.000 tỷ đồng, tương đương tỷ lệ phân bổ chi tiết đạt khoảng 96,7% kế hoạch được giao.
Tuy nhiên, phần còn lại, khoảng 29.654,7 tỷ đồng, tương đương 3,3% kế hoạch vốn vẫn chưa được phân bổ chi tiết. Con số này nằm rải rác ở 18 bộ, cơ quan trung ương và 27 địa phương, và tập trung chủ yếu vào ba nhóm nguồn vốn quan trọng là vốn bổ sung từ tăng thu ngân sách trung ương (khoảng 23.556 tỷ đồng), vốn điều chuyển (3.919 tỷ đồng) và vốn đầu năm chưa phân bổ (2.086 tỷ đồng).
Dù chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ, nhưng với quy mô gần 30.000 tỷ đồng, phần vốn "treo" này trở thành "điểm nghẽn" trực tiếp, kéo theo hàng loạt hệ quả tiêu cực. Theo phân tích của Bộ Tài chính, "chậm phân bổ đồng nghĩa không thể giải ngân, không thể chờ thêm". Việc chậm trễ này không chỉ ảnh hưởng đến tỷ lệ giải ngân chung mà còn dẫn đến dự án chậm khởi công, thanh toán dồn toa cuối năm, rủi ro đội vốn, chất lượng thi công giảm sút và nghiêm trọng hơn là ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ các dự án trọng điểm về hạ tầng giao thông và chương trình an sinh xã hội.
Các chuyên gia nhận định, quý IV là "đường chạy nước rút" quan trọng nhất của chu trình giải ngân. Nếu khâu phân bổ không được giải quyết triệt để trong tháng 11 và đầu tháng 12, nguy cơ dồn áp lực sang những ngày cuối cùng của năm ngân sách là rất lớn. Điều này từng gây ra rủi ro chất lượng trong nhiều năm trước do phải nghiệm thu và thanh toán gấp gáp.
Rốt ráo tháo nút thắt: Khắc phục điểm yếu cố hữu trong phân bổ vốn, khai thông 30.000 tỷ vốn "treo"
Để xử lý dứt điểm phần vốn chưa phân bổ, Bộ Tài chính đã yêu cầu các đơn vị phải tập trung hoàn tất thủ tục, rà soát lại danh mục dự án, điều chuyển nguồn vốn không có nhu cầu hoặc giải ngân chậm sang nơi có khả năng thực hiện tốt hơn. Đồng thời, việc công khai danh sách đơn vị chậm phân bổ và chậm giải ngân sẽ được tăng cường để nâng cao trách nhiệm người đứng đầu.
Dù đã đạt được tỷ lệ phân bổ vốn cao, thực tế triển khai đầu tư công vẫn bộc lộ nhiều hạn chế cố hữu, tạo ra các "điểm nghẽn" dai dẳng cản trở tốc độ giải ngân. Thách thức lớn nhất nằm ở chính khâu chuẩn bị và thủ tục pháp lý. Nhiều dự án, đặc biệt là các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi, thường gặp rào cản từ sự rườm rà, kéo dài trong việc hoàn tất hiệp định và thủ tục nội bộ. Tình trạng tương tự cũng xảy ra với các Chương trình Mục tiêu quốc gia, khi việc chờ đợi ký kết hoặc gia hạn khiến nguồn vốn phải "nằm chờ" vô thời hạn. Bên cạnh đó, chất lượng chuẩn bị dự án chưa đồng đều là một vấn đề nghiêm trọng khác. Nhiều dự án không hoàn thiện kịp các hồ sơ quan trọng như thiết kế cơ sở, đánh giá tác động hay thẩm định, dẫn đến việc không đủ điều kiện phân bổ vốn, buộc phải điều chuyển hoặc kéo dài sang năm sau, gây lãng phí thời gian và làm giảm hiệu quả đầu tư.
Một trong những điểm nghẽn kinh niên và khó giải quyết nhất vẫn là giải phóng mặt bằng. Dù nguồn vốn đã được bố trí sẵn sàng, việc mặt bằng không được bàn giao kịp thời khiến dự án không thể triển khai. Tình trạng này không chỉ làm chậm tiến độ tổng thể mà còn khiến vốn phải treo trên sổ sách, không phát huy được tác dụng. Sự trì trệ này thường liên quan mật thiết đến năng lực triển khai của các địa phương. Ở nhiều nơi, thiếu hụt nghiêm trọng đội ngũ nhân lực có kinh nghiệm về quản trị dự án, đấu thầu và chuẩn bị đầu tư. Sự chênh lệch về năng lực này làm cho tiến độ phân bổ và giải ngân vốn bị chậm lại, đặc biệt là ở những khu vực cần đẩy mạnh đầu tư hạ tầng.
Cuối cùng, công tác giám sát và kỷ luật ngân sách vẫn cần được siết chặt hơn. Mặc dù danh sách các đơn vị chậm phân bổ vốn đã được công bố, nhưng theo nhận định của Thời báo Tài chính Việt Nam, chế tài xử lý trách nhiệm chưa đủ mạnh, việc kiểm tra thiếu thường xuyên và chưa gắn trách nhiệm cá nhân một cách rõ ràng. Sự yếu kém trong giám sát dẫn đến nguy cơ lớn về đội vốn và mua sắm vội vào giai đoạn cuối năm. Đây là giai đoạn rủi ro nhất, khi việc nghiệm thu gấp, thanh toán nhanh và mua sắm dồn dập có thể khiến chi phí đội lên, chất lượng công trình bị giảm sút và tiềm ẩn nguy cơ lãng phí ngân sách công.
Những hạn chế này cho thấy con số 3,3% chưa phân bổ không chỉ là thống kê, mà là dấu hiệu cảnh báo về nguy cơ suy giảm hiệu quả đầu tư công nếu không hành động quyết liệt.
Để khắc phục triệt để các điểm nghẽn và đảm bảo hiệu quả đầu tư công, các chuyên gia và Bộ Tài chính kiến nghị cần áp dụng đồng bộ các giải pháp mang tính kỷ luật và hành động quyết liệt. Trước hết, cần thiết lập "mốc cứng" về thời gian, Bộ Tài chính cùng các địa phương phải cùng nhau cam kết hoàn thành phân bổ toàn bộ số vốn còn lại trong tháng 11 và đầu tháng 12. Đi kèm với mốc thời gian này là việc thiết lập chế tài mạnh. Cần áp dụng các quy định xử lý rõ ràng đối với đơn vị chậm phân bổ vốn ở cả cấp trung ương và địa phương, thậm chí xem xét trích chuyển ngay số vốn không phân bổ sang năm sau.
Bên cạnh đó, việc tăng cường minh bạch và kỷ luật trong quản lý vốn là không thể thiếu. Cần công khai tình trạng phân bổ và giải ngân vốn theo từng tuần, từng vùng, từng ngành. Đặc biệt, cần đẩy mạnh giám sát qua công nghệ số, cập nhật tiến độ theo thời gian thực để giảm sự phụ thuộc vào các báo cáo giấy tờ. Sự minh bạch này sẽ tạo áp lực và nâng cao trách nhiệm giải trình của các đơn vị. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần rà soát lại danh mục dự án với tiêu chí rõ ràng: ưu tiên vốn cho các dự án có tính kết nối cao, khả năng giải ngân rõ ràng và mang lại tác động lan tỏa lớn, tránh tình trạng phân bổ dàn trải, thiếu trọng tâm.
Cuối cùng, việc đẩy nhanh giải phóng mặt bằng phải được coi là một nhiệm vụ trọng tâm. Kiến nghị tập trung vào việc áp dụng mô hình đền bù theo giá thị trường để tạo sự đồng thuận từ người dân, từ đó tăng quyền chủ động cho địa phương trong việc giao đất sạch. Cần xử lý nghiêm các dự án chậm bàn giao mặt bằng để đảm bảo dòng chảy đầu tư không bị tắc nghẽn. Việc rốt ráo tháo nút thắt phân bổ vốn là dấu mốc quan trọng để năm 2025 không chỉ là năm rót vốn kỷ lục mà còn là năm ghi dấu rót vốn đúng nhịp, giải ngân đúng hướng". Đây là phép thử về kỷ luật đầu tư công, nhằm bảo đảm dự án khởi công đúng tiến độ, giải ngân đúng nhịp và nguồn lực công được sử dụng hiệu quả nhất, góp phần thiết yếu vào việc duy trì đà tăng trưởng kinh tế và hiện thực hóa các mục tiêu phát triển xã hội đã đặt ra.
Năm 2025 phải là năm không chỉ rót vốn nhiều, mà rót vốn đúng, đúng thời điểm, đúng địa chỉ và đúng năng lực hấp thụ của từng địa phương./.