Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao vừa ban hành Nghị quyết số 03/2025/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng một số quy định về chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân, được quy định tại khoản 2 và khoản 3, điều 4 của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 86/2025/QH15. Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 1-11-2025.
Quy định chặt chẽ, nhiều điều kiện
Theo điều 1 của Nghị quyết số 03/2025/NQ-HĐTP, quy định mới được áp dụng đối với người bị kết án tử hình trước ngày 1-7-2025 mà chưa thi hành án. Việc hướng dẫn nhằm bảo đảm áp dụng thống nhất các quy định, tránh tình trạng mỗi địa phương hoặc mỗi cấp xét xử hiểu và vận dụng khác nhau.
Cụ thể, người bị kết án tử hình trước ngày 1-7-2025 có thể được chuyển hình phạt thành tù chung thân nếu thuộc một trong ba nhóm trường hợp: Mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối (có xác nhận y khoa cấp chuyên sâu); bị kết án tử hình về 8 tội danh (gồm: tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân - điều 109; tội gián điệp - điều 110; tội phá hoại cơ sở vật chất, kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam - điều 114; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh - điều 194; tội vận chuyển trái phép chất ma túy - điều 250; tội tham ô tài sản - điều 353; tội nhận hối lộ - điều 354; tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược - điều 421); bị kết án tử hình về các tội ma túy trong một số điều kiện nhất định, như khối lượng chất ma túy ở mức thấp, không đóng vai trò chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy.
Bị cáo Trương Mỹ Lan tại tòa - Ảnh: Hoàng Triều
Điều 7 của nghị quyết quy định rõ trách nhiệm của tòa án và các cơ quan tố tụng trong việc rà soát hồ sơ, lập danh sách người bị kết án tử hình đủ điều kiện xem xét chuyển hình phạt. Hồ sơ phải được gửi đến TAND Tối cao trong thời hạn 3 ngày làm việc kể từ khi hoàn tất danh sách.
Chánh án TAND Tối cao là người có thẩm quyền xem xét và ra quyết định cuối cùng. Quyết định này được gửi đến Văn phòng Chủ tịch nước, VKSND Tối cao, tòa án cấp sơ thẩm, viện kiểm sát cùng cấp, trại tạm giam và người bị kết án.
Sau khi nhận được quyết định của TAND Tối cao, tòa án sơ thẩm có 7 ngày để ra quyết định thi hành án tù chung thân, đồng thời tính thời gian tạm giam trước đó vào thời hạn chấp hành hình phạt.
Tội "Tham ô tài sản" thuộc nhóm được xem xét
Theo nghị quyết, người bị kết án tử hình về tội "Tham ô tài sản" (điều 353 Bộ luật Hình sự) có thể được xem xét chuyển hình phạt sang tù chung thân. Tuy nhiên, nghị quyết không quy định việc đương nhiên chuyển mà yêu cầu việc xem xét phải do chánh án TAND Tối cao quyết định bằng văn bản sau khi đánh giá đầy đủ hồ sơ, điều kiện và tình tiết cụ thể.
Hồi tháng 12-2024, TAND Cấp cao tại TP HCM đã xét xử phúc thẩm, tuyên án tử hình đối với bà Trương Mỹ Lan về các tội: "Tham ô tài sản", "Đưa hối lộ" và "Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của tổ chức tín dụng". Trong đó, tội "Tham ô tài sản" có mức hình phạt cao nhất là tử hình.
Tội danh này nằm trong nhóm được hướng dẫn xem xét tại Nghị quyết 03/2025/NQ-HĐTP. Tuy nhiên, để được chuyển hình phạt, người bị kết án phải đồng thời đáp ứng đầy đủ các điều kiện luật định và việc chuyển đổi chỉ có hiệu lực khi Chánh án TAND Tối cao ban hành quyết định chính thức.
Tính đến thời điểm hiện tại, chưa có cơ sở pháp lý hoặc thực tế nào cho thấy bà Trương Mỹ Lan được chuyển hình phạt tử hình sang tù chung thân theo hướng dẫn mới.
