Trong cuộc sống hiện đại, khi chi phí sinh hoạt không ngừng leo thang, việc quản lý tài chính cá nhân ngày càng trở thành một kỹ năng thiết yếu. Nhiều người trẻ bắt đầu quan tâm đến cách kiểm soát chi tiêu, tiết kiệm và đầu tư để vừa tận hưởng cuộc sống hiện tại, vừa bảo đảm cho tương lai.
Tài chính cá nhân (personal finance), hiểu một cách đơn giản, là toàn bộ hoạt động quản lý nguồn tiền của mỗi cá nhân hoặc hộ gia đình: từ thu nhập, chi tiêu, tiết kiệm cho tới đầu tư. Nói cách khác, đó là cách chúng ta trả lời ba câu hỏi quan trọng: Kiếm tiền từ đâu? Tiêu tiền vào đâu? Và làm thế nào để dành tiền cho tương lai?
Không chỉ dừng lại ở việc “có bao nhiêu tiền”, tài chính cá nhân quan trọng bởi nó giúp con người giảm căng thẳng tiền bạc, đạt mục tiêu dài hạn, ứng phó rủi ro và tận hưởng cuộc sống bền vững hơn. Khi có một kế hoạch rõ ràng, mỗi người sẽ bớt loay hoay trong cảnh “tiền về rồi lại đi”, thay vào đó là sự chủ động trước những biến cố bất ngờ của cuộc sống.
Nhiều người trẻ hiện nay dù đã cố gắng thắt chặt chi tiêu nhưng vẫn rơi vào cảnh “cháy túi” vào cuối tháng. Trên mạng xã hội, không ít chia sẻ nhận được sự đồng cảm. Một bạn trẻ than thở:
"Ôi, sống ở Hà Nội đúng là căng thật. Mình 25 tuổi, lương mỗi tháng 15 triệu tưởng đâu thoải mái, mà cuối cùng chẳng để lại được đồng nào: 3,5 triệu tiền trọ, 4 triệu ăn uống, 2 triệu sinh hoạt lặt vặt, chưa kể 1–2 triệu phát sinh cho công việc, học thêm kiến thức. Cứ ba tháng lại gom tiền gửi về quê cho mẹ nuôi em, rồi trả nợ nữa… cuối cùng sạch bách. Tằn tiện cũng chẳng đủ, mà muốn dư ra để tích luỹ thì đúng là quá khó."
Trường hợp này không hề hiếm. Vấn đề không chỉ nằm ở mức thu nhập, mà còn ở cách phân bổ và quản lý chi tiêu. Đây cũng là lý do nhiều chuyên gia tài chính cá nhân khuyên người trẻ nên thử áp dụng các nguyên tắc lập ngân sách, để vừa đảm bảo nhu cầu thiết yếu, vừa duy trì mức chi tiêu hợp lý và có khoản tiết kiệm dài hạn.
Quy tắc lập ngân sách 50/30/20
Khi nói đến quản lý tài chính cá nhân, nhiều người thường e ngại vì nghĩ rằng cần phải am hiểu sâu mới làm được. Nhưng thực tế, đã có những quy tắc đơn giản được giới thiệu để ai cũng có thể áp dụng. Tiêu biểu nhất là quy tắc 50/30/20 do cựu Thượng nghị sĩ Elizabeth Warren đã phổ biến trong cuốn sách bà viết chung với con gái Amelia Warren Tyagi năm 2005, “All Your Worth: The Ultimate Lifetime Money Plan” (tạm dịch: Kế hoạch kiếm tiền trọn đời tối ưu).
Quy tắc 50/30/20 rất đơn giản so với nhiều chiến lược lập ngân sách khác vì thay vì theo dõi hàng tá danh mục ngân sách, bạn chỉ cần lập ra ba nhóm: nhu cầu, mong muốn và mục tiêu tiết kiệm.
Sau đó, bạn phân bổ phần trăm thu nhập sau thuế của mình – tương ứng là 50%, 30% và 20% – cho mỗi danh mục.
Chi tiêu 50% cho nhu cầu
Danh mục đầu tiên trong quy tắc 50/30/20 là nhu cầu và 50% ngân sách của bạn sẽ được chuyển vào đây. Nhu cầu là những thứ thiết yếu như tiền thuê nhà hoặc trả góp, tiện ích, đồ tạp hóa, chăm sóc sức khỏe và phương tiện đi lại.
Ví dụ: Nếu thu nhập sau thuế của bạn là 15 triệu đồng/tháng, thì tối đa 7,5 triệu đồng nên dành cho những chi phí thiết yếu này.
Sử dụng 30% cho mong muốn
Loại thứ hai là mong muốn và 30% ngân sách của bạn sẽ được chuyển vào đây. Danh mục mong muốn bao gồm chi tiêu tùy ý cho những thứ như đi ăn nhà hàng, mua sắm, kỳ nghỉ và các dịch vụ phát trực tuyến.
Về cơ bản, danh mục này bao gồm bất kỳ thứ gì bạn muốn chi tiền nhưng không thực sự cần. Quay trở lại ví dụ trên, bạn sẽ có khoảng 4,5 triệu đồng/tháng để thỏa mãn các sở thích cá nhân mà không ảnh hưởng tới cân đối chung.
Đặt 20% cho các mục tiêu tiết kiệm và tài chính
Hạng mục cuối cùng trong ngân sách 50/30/20 là mục tiêu tiết kiệm/ tài chính. Danh mục này bao gồm những thứ như:
- Đóng góp cho quỹ hưu trí của bạn
- Đầu tư vào quỹ tương hỗ, trái phiếu, tiền điện tử và các khoản đầu tư khác
- Tiết kiệm tiền mặt vào quỹ khẩn cấp
Danh mục này cũng bao gồm việc trả nợ, chẳng hạn như thẻ tín dụng và các khoản vay dành cho sinh viên. Mặc dù các khoản thanh toán nợ tối thiểu là một phần của danh mục nhu cầu, nhưng các khoản thanh toán bổ sung giúp trả hết nợ gốc và hy vọng giúp bạn thoát khỏi nợ nhanh hơn được coi là khoản tiết kiệm. Về lý thuyết, một khi bạn trả hết nợ, bạn sẽ có nhiều tiền hơn để tiết kiệm.
Với thu nhập 15 triệu đồng, sau khi trừ 2 khoản chi trên, 3 triệu đồng còn lại bạn nên dành cho tiết kiệm, đầu tư hoặc trả nợ.
Dù phổ biến, tuy nhiên quy tắc 50/30/20 không phải là lựa chọn duy nhất. Thực tế, nhiều quy tắc khác cũng được khuyến nghị, mỗi phương pháp lại phù hợp với một nhóm người nhất định:
Quy tắc 70/20/10: 70% cho chi tiêu, 20% cho tiết kiệm hoặc đầu tư, 10% cho từ thiện hoặc hỗ trợ gia đình.
Quy tắc 80/20 (Pareto): trích 20% thu nhập để tiết kiệm ngay khi nhận lương, sau đó mới chi tiêu 80% còn lại. Đây là phương pháp ưu tiên tích lũy, giúp nhanh chóng xây dựng quỹ dự phòng.
Phương pháp “Pay yourself first” (Trả cho bản thân trước): coi tiết kiệm như một “hóa đơn bắt buộc” phải thanh toán. Bằng cách tự động trích một khoản cố định mỗi tháng, người áp dụng đảm bảo luôn duy trì tích lũy.
Phương pháp phong bì (Envelope method): chia thu nhập thành các “phong bì” cho từng hạng mục chi tiêu. Khi phong bì hết tiền, khoản chi đó dừng lại. Phương pháp này tạo kỷ luật và hạn chế thói quen tiêu xài quá mức.
Nhìn chung, mỗi quy tắc có ưu điểm riêng, nhưng tất cả đều hướng đến một mục tiêu: rèn luyện tính kỷ luật trong quản lý tiền bạc. Điều quan trọng không phải là chọn đúng công thức nào, mà là duy trì thói quen tài chính lành mạnh, phù hợp với thu nhập và mục tiêu của bản thân.
Trong nền kinh tế nhiều biến động, biết cách quản lý tài chính cá nhân không chỉ giúp chúng ta sống thoải mái hơn ở hiện tại, mà còn trở thành “lá chắn” vững chắc trước rủi ro, đồng thời mở ra cơ hội tiến tới tự do tài chính trong tương lai. Nói cách khác, quản lý tiền bạc hiệu quả cũng chính là quản lý tốt cuộc sống của chính mình.
